၁။ မျိုးစေ့ (Seed)
စိုက်ပျိုးရန်ရည်ရွယ်ထုတ်လုပ်၍ မျိုးစေ့အဆင့်အလိုက် သတ်မှတ်ထားသော အရည် အသွေးစံချိန်စံညွှန်းများနှင့်ကိုက်ညီသည့် သီးနှံ၏မူလမျိုးရိုးဗီဇနှင့် ရုပ်သွင်များ ထပ်တူထပ်မျှရရှိအောင် စနစ်တကျထိန်းသိမ်းထုတ်လုပ်ရရှိသော မျိုးစေ့ကိုဆိုလိုပါ သည်။
၂။ သီးနှံစေ့/ မျိုးဆန် (Grain)
စားသုံးရန် ရည်ရွယ်၍ တောင်သူများ မိရိုးဖလာနည်းဖြင့် မိမိလယ်ယာမှ ထွက်ရှိ သောသီးနှံစေ့ကို ပြန်လည်အသုံးပြုပြီး သားဆက်ပေါင်းများစွာ နှစ်စဉ်ဆက်တိုက် စိုက်ပျိုးခြင်းဖြင့် ရရှိလာသည့် ဗီဇအရည်အသွေးညံ့ဖျင်းသောသီးနှံစေ့ကို ဆိုလိုပါ သည်။ ၎င်းကို မျိုးစေ့အဖြစ်မသတ်မှတ်ဘဲ သီးနှံစေ့အဖြစ်သာသတ်မှတ်သည်။ ၎င်းသီးနှံစေ့ကို စိုက်ပျိုးခြင်းဖြင့် မျိုးဗီဇညံ့ဖျင်းလာပြီး အထွက်နှုန်းလျော့နည်းလာ သည့်အပြင် သီးနှံထွက်ကုန်အရည်အသွေးပါ ကျဆင်းလာပါသည်။
၃။ မျိုးကောင်း
မျိုးကောင်းဆိုသည်မှာ အထွက်နှုန်း၊ အရည်အသွေး၊ စားသုံးမှုအရသာကောင်း ခြင်း၊ ပိုးမွှားရောဂါနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်တို့ကိုခံနိုင်ရည်ရှိခြင်း၊ မျိုးစေ့အရည်အသွေး ကောင်းမွန်ခြင်း စသည့်အရည်အချင်းများနှင့် ပြည့်စုံသောမျိုးကို ဆိုလိုပါသည်။
၄။ မျိုးသန့်
မျိုးသန့်ဆိုသည်မှာ မျိုးစေ့များထဲတွင် အခြားမျိုးကွဲများ၊ ပေါင်းမြက်စေ့များ၊ အဖျင်းအမှော်၊ ဖုန်၊ သဲ၊ ခဲများ ပါဝင်မှုမရှိဘဲ မျိုးရိုးဗီဇသန့်စင်ခြင်းကိုဆိုလိုပါသည်။
၅။ အရည်အသွေးကောင်း မျိုးသန့်မျိုးစေ့အသုံးပြုစိုက်ခြင်းဖြင့်ရရှိနိုင်သည့် အကျိုး ကျေးဇူးများ
- မျိုး၏ကောင်းမွန်သော မူလဗီဇအရည်အသွေးကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခြင်း။
- အပင်ပေါက်နှုန်းကောင်းမွန်ညီညာ၍ ကြီးထွားမှုမြန်ဆန်ခြင်း။
- မြေသြဇာ၊ အစိုဓာတ်၊ အလင်းရောင်စသည်တို့ကို ပိုမိုအသုံးပြုနိုင်ခြင်း။
- အပင်အောင်မြင်ဖြစ်ထွန်းမှုကောင်းခြင်း။
- ရာသီဥတုနှင့် ပိုးမွှားရောဂါဒဏ် ပိုမိုခံနိုင်ရည်ရှိခြင်း။
- ပေါင်းမြက်ကင်းစင်ခြင်း။
- ရင့်မှည့်မှုညီညာ၍ ရိတ်သိမ်းချိန်တွင် အလေ့အလွင့်နည်းပါးခြင်း။
- အခြားမျိုးများ မပါဝင်ခြင်း။
- သီးနှံအထွက်နှုန်းကို (၁၀-၁၂) ရာခိုင်းနှုန်းပိုမိုထွက်ရှိစေခြင်း။
၆။ မျိုးစေ့အဆင့်များ သတ်မှတ်ခြင်း
- ပင်တည်းဝတ်မှုန်ကူးသီးနှံများ (Self-Pollinated Crops)
၁။ မိဘမျိုးစေ့ (Breeder Seed)
၂။ ဆင့်ပွားမျိုးစေ့ ( Foundation Seed)
၃။ မျိုးသန့်မျိုးပွားမျိုးစေ့ ( Registered Seed)
၄။ စီးပွားဖြစ်မျိုးသန့်မျိုးစေ့ (Certified Seed)
- ပင်ခြားဝတ်မှုန်ကူးသီးနှံများ ( Cross-Pollinated Crops)
၁။ မိဘမျိုးစေ့ (Breeder Seed)
၂။ ဆင့်ပွားမျိုးစေ့ ( Foundation Seed)
၃။ စီးပွားဖြစ် မျိုးသန့်မျိုးစေ့ (Certified Seed)
မိဘမျိုးစေ့(Breeder Seed)
သီးနှံမွေးမြူသူ (Plant Breeder) ကိုယ်တိုင်ကြီးကြပ်၍ ပွားများရရှိသော မျိုးစေ့ ဖြစ်သည်။ မူလဗီဇအရည်အချင်းများနှင့်ပြည့်စုံ၍ အရည်အသွေးအဆင့်အတန်းမြင့်မား သော မျိုးစေ့ဖြစ်သည်။ ဆက်လက်ပွားများမည့် မျိုးစေ့များအတွက် မူလဇစ်မြစ်ဖြစ်သည်။
ဆင့်ပွားမျိုးစေ့(Foundation Seed)
မိဘမျိုးစေ့ (၁) မှ ပွားများရရှိသော ပထမဦးဆုံး သားဆက်မျိုးစေ့ဖြစ်သည်။ ၎င်း သားဆက်ကို သီးနှံမွေးမြူသူ၏ကြီးကြပ်မှုဖြင့်လည်းကောင်း မျိုးစေ့သိပ္ပံပညာရှင် (Seed Scientist) သို့မဟုတ်) စိုက်ပျိုးရေးပညာရှင် (Agronomist) ကိုယ်တိုင်သော လည်းကောင်းပွားများထုတ်လုပ်ရပါမည်။ မူလဗီဇအရည်အချင်းအတိုင်း အရည်အသွေး မြင့်မားမှုကိုရှေ့ရှု၍ ဆက်လက်ပွားများရမည့် အဆင့်ဆင့်အတွက် အခြေခံအကျဆုံးအဆင့် ဖြစ်သည်။
မျိုးသန့်မျိုးပွားမျိုးစေ့ ( Registered Seed)
ဆင့်ပွားမျိုးစေ့ပွားများရရှိသော သားဆက်မျိုးဆက်ဖြစ်သည်။ တောင်သူလယ် သမားလက်ဝယ်သို့ မဖြန့်ဝေမီ ဗီဇအရည်အချင်းနှင့် အရည်အသွေးအဆင့်အတန်းများကို မှတ်ပုံတင်ထားရှိပြီးလျှင် မျိုးစေ့ပညာရှင်၏ တိုက်ရိုက်ကြီးကြပ်မှုဖြင့် ပွားများထုတ်လုပ် ရပါမည်။ မိဘမျိုးစေ့မှထွက်သော ဒုတိယသားဆက်ဖြစ်၍ မူလဗီဇနှင့် အရည်အသွေးများ ကိုက်ညီရန် အထူးဂရုပြုဆောင်ရွက်ရပါမည်။
စီးပွားဖြစ် မျိုးသန့်မျိုးစေ့ (Certified Seed)
ဆင့်ပွားမျိုးစေ့သော်လည်ကောင်း၊ မျိုးသန့်မျိုးပွားမျိုးစေ့မှသော်လည်းကောင်း မျိုး ပွားများရရှိသော သားဆက်မျိုးစေ့ဖြစ်သည်။ ပင်ခြားဝတ်မှုန်ကူးသီးနှံများတွင် ဆင့်ပွား မျိုးစေ့မှ တိုက်ရိုက်ပွားများပါသည်။
မျိုးစေ့အဆင့် |
တာဝန်ယူဆောင်ရွက်သည့်အဖွဲ့အစည်း |
မိဘမျိုးစေ့ (Breeder Seed) |
စိုက်ပျိုးရေးသုတေသနဦးစီးဌာန |
ဆင့်ပွားမျိုးစေ့ (Foundation Seed) |
စိုက်ပျိုးရေးသုတေသနဦးစီးဌာန+ စိုက်ပျိုးရေးဦးစီးဌာန (မျိုးစေ့ဌာနခွဲ) |
မျိုးသန့်မျိုးပွားမျိုးစေ့(Registered Seed) |
စိုက်ပျိုးရေးဦးစီးဌာန (မျိုးစေ့ဌာနခွဲ) |
စီးပွားဖြစ်မျိုးသန့်မျိုးစေ့ (Certified Seed) |
စိုက်ပျိုးရေးဦးစီးဌာန (စိုက်ပညာ) + မျိုးစေ့ထုတ် ကုမ္ပဏီများနှင့် အကျိုးဆောင်တောင်သူများ |
၇။ မျိုးကွဲ (Offtype)
မျိုးကွဲအပင်ဆိုသည်မှာ မိမိစိုက်ပျိုးထားသည့်အပင်နှင့် မျိုးပြားမတူသောအပင်၊ မျိုးစိတ်ချင်းတူသော်လည်း ပြင်ပရုပ်သွင်လက္ခဏာ (Morphological Character) ကွာပြားခြားနားသောအပင်၊ အပင်ပုံသဏ္ဍာန် (အနိမ့်/ အမြင့်) ၊ ပင်ပွားထွက်ရှိပုံအနေ အထား ကွဲပြားခြားနားသောအပင်၊ အရွက်ပုံသဏ္ဍာန်၊ အရှည်၊ အကျယ် (ဗျက်)၊ အရောင်၊ အမွှေးအထူအပါး၊ အမွှေးပါ မပါ၊ ပင်စည်နှင့်အရွက်ကြား ထောင်မတ်နေပုံအနေအထား၊ ပန်းပွင့်ချိန်၊ အလံရွက်တည်နေပုံ၊ အနှံပုံသဏ္ဍာန်၊ စပါးစေ့အရွယ်အစား၊ အရောင်၊ ပုံသဏ္ဍာန်၊ အမြီးပါ မပါ စသည်တို့ကိုဆိုလိုသည်။
၈။ မျိုးရောကာကွယ်မှုနယ်နမိတ်ပေ (အနည်းဆုံး)
မျိုးစေ့ထုတ်စိုက်ခင်းတစ်ခုသည် အခြားစိုက်ခင်းတစ်ခုမှ မျိုးတူသည်ဖြစ်စေ၊ မျိုး မတူသည်ဖြစ်စေ အနည်းဆုံးထားရှိရမည့် အကွားအဝေးသတ်မှတ်ချက်ကို ဆိုလိုပါသည်။ စပါးအတွက် မျိုးရောမှုကာကွယ်ရေးနယ်နိမိတ်သတ်မှတ်ချက်မှာ ၁၀ ပေ ဖြစ်ပါသည်။ သတ်မှတ်ချက်နှင့် မကိုက်ညီပါက ကန်သင်းပတ်လည်နှင့်ကပ်လျက် ၅ တန်း (သို့) ၆ တန်း ကို မျိုးစေ့အဖြစ်အသုံးမပြုသင့်ပါ။
(ဥပမာ- ဂျုံ ၁၀-ပေ၊ မြေပဲ ၁၁-ပေ၊ ပဲတီစိမ်း၊ မတ်ပဲ၊ ကုလားပဲ၊ ထောပတ်ပဲ ၁၀-ပေ၊ ဝါ ၁၅၀/၁၀၀ ပေ၊ ပဲစဉ်းငုံ ၆၀/၃၀ ပေ၊ အစေ့ထုတ်ပြောင်း ၆၀၀/၃၀၀၊ နှမ်း ၃၀၀/၁၅၀၊ နေကြာ ၂၆၄၀ ပေ)